Aforisme Antony Kok

De wereld van heden raast door in dada’s voetspoor*

Vanaf 2017 heeft Stichting De NWE Stijl@Tilburg zich beijverd om een permanent lichtobject te (laten) realiseren van een aforisme van medeoprichter van kunstbeweging De Stijl, spoorbeambte, dichter, mecenas en pianist Antony Kok. Hiermee wil Stichting De NWE Stijl @ Tilburg een nog te onbekende, maar bijzondere episode uit de geschiedenis van Tilburg blijvende bekendheid te geven.

Ruim 100 jaar geleden ontkiemde in de toenmalige wolstad de internationaal befaamde kunstbeweging De Stijl. Tussen 1914 en 1915 was de bevlogen kunstenaar, interieurontwerper, typograaf, en schrijver Theo van Doesburg  vanwege WOI in de buurt van Tilburg  gelegerd. Het was hier dat hij de Tilburgse spoorbeambte, kunstliefhebber,  dichter en pianist Antony Kok ontmoette.  Met hem broedde ‘Does’ zijn plannen voor een nieuwe kunstbeweging uit, die de wereld radicaal zou moeten veranderen. Tot aan zijn dood zou Kok Van Doesburgs boezemvriend en klankbord blijven. Als medeoprichter van De Stijl  vormde Kok de verbindende schakel  tussen de zo toonaangevende modernistische kunstbeweging en Tilburg. Hij heeft, behalve een aantal klankgedichten, talloze aforismen geschreven. 

Lichtobject in de Spoorzone

Het nu gerealiseerde lichtobject  vormt een blijvende herinnering aan Tilburgs meest prominente spoorzoon, Antony Kok, die de boezemvriend werd van Theo van Doesburg toen deze in de eerste twee oorlogsjaren van WOI rond Tilburg gelegerd was. Het aforisme van Kok  legt de verbinding met de internationaal zo belangrijke kunststromingen De Stijl en dada en de wortels die genoemde bewegingen hadden in de stad. Een letterlijk lichtend baken dat deze bijzondere geschiedenis van Tilburg op duurzame wijze zichtbaar maakt en verbindt met het heden.

Een drietal ontwerpbureaus werd benaderd voor een schetsontwerp waarbij keuze is gevallen op het ontwerp van Jac de Kok ontwerpers. Hij heeft het aforisme vervat in het door Van Doesburg ontworpen lettertype van De Stijl.

 

Meer over het aforisme

Antony Kok heeft duizenden aforismen geschreven. Toch is juist de bovenstaande zinsnede zeer aansprekend en lijkt toegesneden op onze tijd. Er is de referentie aan de voortrazende wereld in onze jachtige tijd van voortdurende verandering- en ons geploeter in dit ondermaanse, zonder schijnbaar doel of zingeving in de filosofische zin van het woord. Voetspoor kan gemakkelijk geassocieerd worden met spoor, de plaats waar de treinen passeren en voortrazen om massa’s mensen te vervoeren van A naar B – metafoor voor de dagelijkse tredmolen. Maar ook is het station een plaats van ontmoeting – in het verleden Kok/Van Doesburg maar evenzo in het heden en als zodanig ook een metafoor voor het uitwisselen van gedachten en ideeën, voor een open samenleving. En tot slot werd met de komst en uitbreiding van de NS-werkplaats – met haar vele werknemers uit Noord-Nederland – de traditionele, katholieke Tilburgse samenleving ‘opengebroken’, en ging er een nieuwe wind waaien.

Het lichtobject is 76 meter lang, 1 meter hoog en 15 cm diep en is door de firma Segno d’Arte in samenwerking met Buis Lichtreclame geplaatst op het de luifel van het dak van Gebouw 79 de Broedplaats waarin o.a. RAW en Ontdekstation 013 onderdak heeft gevonden. De tekst is een Aforisme, een stijlvorm voor een zeer korte tekst die tot nadenken stemt, de geest prikkelt om tot interpretatie van het gelezene te komen.

 

Terug in de tijd

1915: het jaar dat de vriendschap tussen Kok en Van Doesburg begon op te bloeien maar vooral het jaar waarin duidelijk werd dat de 1e Wereldoorlog met haar verschrikkingen een eind ging maken aan traditionele harmonische tijden, dat er na de oorlog een nieuwe werkelijkheid aan zou breken met herijking van alles wat tot dat moment vanzelfsprekend was. Kunstbeweging DADA hield zich, in alle opzichten, bezig met het experiment, met een zoektocht naar nieuwe inhoud, met verwerping van traditionele kaders, kortom met Nieuw. In ophefmakende bijeenkomsten werden door kunstenaars als Kurt Schwitters en Theo van Doesburg de grenzen van kunstuitingen gezocht, in Tilburg aangekondigd als Soirees Intimes. Theo van Doesburg verankerde deze vernieuwingsdrift vanaf 1915 in De Stijl: poëzie werd klank, schilderkunst werd abstract, ballet werd beweging, kortom, de Nieuwe Beelding was de nieuwe werkelijkheid. Antony Kok voelde zich hier enorm bij thuis en werd een goede vriend (en mecenas) van Theo van Doesburg, tot diens dood in 1931.

Uitgedaagd door van Doesburg schreef Antony Kok vanaf 1915 Aforismen en gedichten (o.a. Nachtkroeg) waarvan een aantal is opgenomen in het tijdschrift De Stijl. Antony Kok heeft ook beide manifesten van de Stijl ondertekend. (1918 en 1920).

De woorden van dit aforisme zijn nu we een eeuw verder zijn nog steeds een uitdaging tot nadenken. In de stad Tilburg die voortdurend op zoek is naar Nieuw, in het meedogenloze tempo van alle dag met besef van de actualiteit en de historie die de stad in zich draagt. Vanaf april 2022 is het lichtkunstwerk een metafoor voor deze dynamiek, voor ontwikkeling maar ook voor het Tilburgse erfgoed want de tekst die in deze stad door een van haar inwoners werd opgetekend maakt al ruim 100 jaar deel uit van de culturele inhoud van de stad en heeft nu een plek gekregen in een gebied dat staat voor de nieuwe stedelijkheid. Met de realisatie van dit lichtkunstwerk wordt er letterlijk een zin aan het Verhaal van Tilburg toegevoegd.

Gesamtkunstwerk

Een eeuw nadat de raadselachtige dichtregel werd opgetekend door Antony Kok is de verbeelding van dit aforisme een waar Gesamtkunstwerk: de poëzie komt van Antony Kok, het lettertype is ontworpen door Theo van Doesburg, de vormgeving van het kunstwerk is van de hand van typograaf Jac de Kok i.s.m. Marieke van der Schaar, de uitvoering ervan werd gedaan door de firma Segno d’Arte i.s.m. de firma Buis Lichtreclame en voor de financiering en productiebegeleiding waren bestuur en projectleiding verantwoordelijk. Een  betrokken Comité van Aanbeveling steunde waar mogelijk het initiatief om tot dit monumentale lichtkunstwerk te komen. Het lichtkunstwerk is mede mogelijk gemaakt door de Gemeente Tilburg, de Provincie Noord-Brabant, CuPuDo, NS, ProRail, Rien van Linschoten BV, voormalig wethouder Berend de Vries, de Erven Kok, KunstLoc, Bibliotheek Midden-Brabant, Wijkraad Theresia, Fonds Zabawas, het Spiegelglasfonds, Het Boekenschop en talrijke crowdfunders.

Op 18 april 2022, de 140e verjaardag van Antony Kok, ontstak een eveneens jarige burgemeester Theo Weterings bij zonsondergang het licht in die intrigerende zin ‘DE WERELD VAN HEDEN RAAST DOOR IN DADA’S VOETSPOOR’. En het bleef nog lang onrustig in de stad.

Onderstaande video is een fragment uit het programma Bouwstof van het Centrum voor Architectuur en Stedenbouw Tilburg (CAST) uitgezonden op 30 juni 2021, waarin projectleider Ingrid Luycks nader ingaat op het aforisme van Antony Kok.

 

 

Foto’s: Peter Cox